بناي آجري ميل گنبد از نقطه نظر عظمت معماري ، ويژگي‌هاي هنري و تكنيكي در زمره بزرگترين مفاخر معماري قرن چهارم هجري قمري ايران به شمار مي‌رود . ساختمان اين ميل كه آرامگاه شمس المعالي قابوس بن وشمگير زياري است ، در بالاي تپه‌اي در ميان پارك بزرگ شهر گنبد كاووس واقع شده و عناصر تزئيني و ساختارهاي متناسب ، موزون ، مستحكم و زيبايي ساختمان ميل از سه قسمت شالوده ، ساقه و گنبد مخروطي تشكيل شده كه روي هم رفته 55 متر ارتفاع دارند . ساقه اين گنبد بر روي پايه‌اي مدور قرار گرفته كه 2 متر آن بيرون از زمين است و قسمت مهمي از آن در داخل زمين قرار دارد .
در بدنه ساقه بنا 10 پره مثلثي در فواصل معين و با تناسب زيبا تعبيه شده است . ساقه ميل در بالاي در ورودي دو رشته كتيبه كوفي آجري دارد كه يكي در ارتفاع 8 متري از سطح زمين و ديگري زير پاكار گنبد طراحي و اجرا شده است . هر دو كتيبه مشتمل بر يك عبارت تاريخي است و نشان دهنده سال (397 ه . ق و 375 ه . ش) است . خطوط كوفي ساده اين كتيبه‌ها به طور برجسته و زيبايي كار شده و از هر جهت با ساختار ساختمان آرامگاه متناسب است . سراسر بدنه بنا از آجر پخته قرمز رنگ ساخته شده است .
آجرهاي سخت اين بنا كه در نهايت پختگي و استحكام است ، در طول قرن‌ها به علّت تابش آفتاب به رنگ زرد طلايي زيبايي درآمده است . گنبد مخروطي بنابه ارتفاع 18 متر بر روي ساقه بنا قرار دارد و برخلاف اكثر گنبدهاي آرامگاهي يك پوش است و شيب تند و سطح صاف و صيقلي دارد . بر بالاي سر در ورودي بنا دو رشته مقرنس زيباي ساده كار شده كه جزو اوّلين نمونه مقرنس‌هاي هنر اسلامي ايران به شمار مي‌رود . اين بنا در سال 397 ه.ق توسط شمس المعالي قابوس بن وشمگير آل زيار جهت آرامگاه شخصي بنا شده است . نامبرده فرمانرواي آن روزگار گرگان بود و دانشمندي ، سلحشوري و مشوق علم و هنر معروف بود . وي در سال 402 ه.ق وفات يافت . اين آرامگاه در فهرست بناهاي تاريخي ايران به ثبت رسيده است .